40 yıldır işleyen okyanus yükselişi bu yıl ilk kez sekteye uğradı. Bilim insanları La Nina etkisine işaret ederken, bu durum ekosistem çöküşünün ilk sinyali olarak adlandırılıyor. Peki bu geçici bir sapma mı, yoksa doğanın dengesi kalıcı biçimde bozuluyor mu? Önümüzdeki günlerde bizi nasıl bir felaket senaryosu bekliyor?
Bilim dünyasını alarma geçiren yeni bir gelişme, Panama Körfezi’ndeki hayati öneme sahip okyanus yükselişinin bu yıl ilk kez başarısız olduğunu ortaya koydu.
Panama’da Smithsonian Tropikal Araştırma Enstitüsü araştırmacıları, 40 yılı aşkın süredir düzenli olarak işleyen bu okyanus yükselmesinin sekteye uğramasının, bölgesel ekosistemler ve ekonomi için ‘felaket niteliğinde’ sonuçlar doğurabileceği konusunda uyarıyor.
YAŞAM KAYNAĞI OLAN AKINTI KESİLDİ
Her yıl aralık ve nisan ayları arasında, Panama Körfezi’nde kuzeyden esen rüzgârların etkisiyle derinlerden yüzeye doğru soğuk ve besin açısından zengin sular yükseliyor.
Bu okyanus yükselişi (upwelling), bölgedeki deniz canlıları için bir besin patlaması yaratarak mercan resiflerini serinletiyor ve ekosistem dengesini koruyor. Ancak 2025 yılı itibarıyla bu doğal döngü ciddi bir kırılma yaşadı. Panama’nın Pasifik kıyısındaki yükseliş, kayıtların tutulmaya başlandığı 40 yılı aşkın süredir ilk kez başarısız oldu.
‘BESİN AĞLARI ÇÖKEBİLİR, BALIKÇILIK TEHLİKEDE’
Smithsonian Tropikal Araştırma Enstitüsü’nden deniz biyoloğu Dr. Aaron O’Dea, bu durumun etkilerine ilişkin endişelerini şöyle dile getirdi:
“Panama’nın deniz biyokütlesinin yüzde 95’inden fazlası bu yükselen akıntıların getirdiği besinlere dayanıyor. Bu sistem, yıllık yaklaşık 200 milyon dolarlık denizcilik ihracat sektörümüzün temelini oluşturuyor. Eğer bu yükseliş kalıcı olarak durursa, besin ağlarının çökmesi, balıkçılıkta dramatik bir düşüş ve mercan resiflerinde termal stresin artması kaçınılmaz olur.”
SICAKLIK NORMALE DÖNMEDİ, SOĞUK DÖNEM 12 GÜN SÜRDÜ
Panama Pasifik yükselişi normalde 20 Ocak’ta başlıyor ve yaklaşık 66 gün sürüyor. Bu süreçte deniz yüzeyi sıcaklıkları genellikle 14.9 derece ile 19 derece arasına düşüyor. Ancak bu yıl yükseliş 4 Mart’ta başladı ve sadece 12 gün sürdü. En düşük sıcaklık ise 23.3 dereceye kadar inebildi. Bu, alışılmış soğuma süresinin yüzde 82 daha kısa olması anlamına geliyor.
Araştırmacılar, bu ölçümleri hem deniz yüzeyi sıcaklık verileri hem de uydu görüntüleriyle doğruladı. Normalde yüzeye çıkan soğuk ve besin dolu suların yarattığı plankton patlaması bu yıl gözlemlenemedi. Bu durum, planktonla beslenen balıklar ve onların avcısı olan türler için zincirleme bir kriz anlamına geliyor.
MERCANLAR TEHLİKEDE: ÖLÜYORLAR!
Okyanus yükselişinin başarısız olması yalnızca balıkçılığı değil, mercan resiflerini de tehdit ediyor. Soğuk su akıntıları mercanları yüksek sıcaklıklardan korurken, bu yıl yaşanan durgunluk resifleri ciddi stres altına soktu.
Dr. O’Dea bu konuda şunları söyledi:
“Mercanlar aşırı ısındıklarında içinde yaşayan zooxanthellae adlı mikroskobik algleri dışarı atar. Bu da onların renklerini kaybedip beyazlamalarına ve sonunda ölmelerine yol açar. Eğer yükselme sistemi yeniden devreye girmezse, Panama’nın Pasifik kıyısındaki resiflerde büyük çaplı beyazlama kaçınılmaz olacak.”
KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN YENİ BİR YÜZÜ MÜ?
Peki bu değişim neden yaşandı? Bilim insanları, bu yılki olağandışı durumu kuzeyli rüzgârların dramatik biçimde azalmasına bağlıyor. Normalde bu rüzgârlar, yüzey sularını uzaklaştırarak derinlerden soğuk suyun yükselmesini tetikliyor. Ancak bu yıl kuzeyli rüzgârlar yüzde 74 oranında daha az esti ve bu da akıntıyı tetiklemek için yeterli olmadı.
Dr. O’Dea, “Rüzgârlar oluştuğunda her zamanki kadar güçlüydü, ancak yukarı doğru akıntıyı sürdürecek kadar uzun süre esmediler” dedi ve ekledi: “Asıl kritik bilinmeyen ise bunun tek seferlik bir olay mı yoksa yeni bir normalin başlangıcı mı olduğu” ifadelerini kullandı.
LA NINA VE ENSO DÖNGÜSÜNÜN ETKİSİ
Uzmanlar, bu değişimin 2025 yılı itibarıyla etkili olan La Nina koşullarıyla bağlantılı olabileceğini öne sürüyor. La Nina, Pasifik Okyanusu’nda deniz yüzeyi sıcaklıklarının ortalamanın altına düştüğü, genellikle okyanus sistemlerini soğutan bir döngü. Ancak bu kez etkili bir soğuma sağlanmadı.
La Nina’nın yanı sıra El Nino ve Nötr fazlar, birlikte ENSO (El Nino-Güney Salınımı) adı verilen küresel iklim döngüsünü oluşturuyor. ENSO, hava sıcaklıkları, rüzgâr desenleri ve yağış rejimlerinde önemli değişimlere neden oluyor. Ancak bu yılki okyanus davranışının alışılmış La Nina etkilerinden sapmış olması, uzmanları endişelendiriyor.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR DEVAM EDİYOR
Araştırmacılar, tropikal okyanus akıntılarını daha yakından izleyerek bu yıl yaşanan başarısızlığın nedenlerini ve olası sonuçlarını daha net bir şekilde ortaya koymayı hedefliyor. İlk bulgular, bu kırılmanın yalnızca Panama değil, tüm Pasifik Okyanusu kıyılarını ve küresel ekosistemleri etkileyebilecek bir domino etkisi yaratabileceğine işaret ediyor.
Dr. O’Dea, “İklim bozulması, kıyı toplumlarının binlerce yıldır güvendiği, görünüşte öngörülebilir süreçleri altüst edebilir. Bu da yalnızca çevresel değil, aynı zamanda sosyal ve ekonomik krizleri de beraberinde getirir” ifadelerini kullandı.
YENİ BİR DÖNEME Mİ GİRİYORUZ?
Panama Körfezi’nde yaşanan bu olağandışı olay, dünya genelinde iklim değişikliğinin deniz sistemleri üzerindeki etkilerine dair yeni bir uyarı niteliğinde. Bu noktada akla gelen soru şu: Doğal döngülerin bile artık güvenilir olmadığı bir döneme mi giriyoruz? Bilim insanlarının cevabı net değil. Ancak tüm işaretler, doğanın alarm zillerini çoktan çaldığını gösteriyor. /HÜRRİYET.COM.TR - Derleyen: İSMAİL SARI
(Daily Mail'in 'Vital ocean upwelling FAILS to emerge for the first time on record – and it could have catastrophic consequences for life' başlıklı haberden derlenmiştir.)
